Οι 40 βέλτιστες πρακτικές του έργου Art and Culture Vs Xenophobia παρουσιάστηκαν εν συντομία και σχολιάστηκαν από τους συντονιστές των εργαστηρίων και το κοινό την Πέμπτη 2/9 /2021 και την Παρασκευή 3/9/2021 στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης. Οι συντονιστές στη συνέχεια συνέταξαν και παρέδωσαν στον επιστημονικό υπεύθυνο του έργου, καθηγητή Παύλο Κάβουρα, σύντομες αναφορές. Οι αναφορές αυτές παρουσιάστηκαν δημόσια στην καταληκτική συνάντηση του προγράμματος υπό την προεδρία του επιστημονικού υπεύθυνου το Σάββατο 4/9 στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης. Η αναφορά που ακολουθεί αποτελεί σύνθεση όλων των επιμέρους ιδεών και προτάσεων σχετικά με το ποιες είναι και ποιες μπορεί να είναι καλές πρακτικές στο θέμα «Art and Culture Vs Xenophobia».

Οι τέχνες από μόνες τους είναι μια καλή πρακτική και έχουν μια κοινή γλώσσα που συνενώνει και δημιουργεί γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα σε ατομικές ετερότητες και κοινωνικές και εθνοτικές ομάδες που τις χωρίζουν, ήθη κι έθιμα, γλώσσα, θρησκεία, καταγωγή, πολιτισμικά στοιχεία και ότι άλλο μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην κατανόηση την ανεκτικότητα και την επικοινωνία.

• Με τις τέχνες και τον πολιτισμό ως εργαλεία έκφρασης και δημιουργίας αίρονται στερεότυπα και αναστολές, απαλύνεται ο πόνος και καλλιεργείται η συνεργασία και η κοινωνικοποίηση.

• Η ενεργοποίηση της κοινωνίας των πολιτών ευαισθητοποιεί τις κοινότητες και δημιουργεί αντιστάσεις στο όλο και διευρυνόμενο κύμα συντηρητισμού και αναδίπλωσης της κοινωνίας σε ένα φοβικό και αδιάφορο τρόπο συμμετοχής στα κοινά.

• Η συνειδητοποίηση από ομάδες και δρώντα άτομα ότι η παρέμβαση και η παροχή στήριξης σε αποκλεισμένες και πάσχουσες κοινωνικές ομάδες δεν μπορεί να γίνεται δίχως τη διερεύνηση των αναγκών τους και τη συμμετοχή των ιδίων στο πεδίο ανάληψης αποφάσεων είναι πρωταρχικής σημασίας.

• Η έλλειψη πόρων αναφέρθηκε από τις περισσότερες ομάδες και πραγματικά στις τέχνες και τις πρωτοβουλίες στο χώρο του πολιτισμού οι χρηματοδοτήσεις είναι εξαιρετικά λίγες και ισχνές. 

• Προκειμένου για θέματα όπως η εκπαίδευση και η ανηλικότητα, το προσφυγικό, η εργασία στο σεξ και άλλα μείζονα θέματα που δημιουργεί η εποχή και επιτείνει η οικονομική κρίση, η κλιματική αλλαγή, οι πόλεμοι κι η πανδημία, οι τέχνες αποτελούν εξ ορισμού μια καλή πρακτική ως εργαλείο ένταξης και άρσης του κοινωνικού στίγματος. Αρκεί βέβαια η χρήση τους να συνοδεύεται από την κατάλληλη μεθοδολογία σχεδιασμού και εφαρμογής η οποία οφείλει να συνδυάζει αρμονικά τη διεπιστημονική, διαπολιτισμική και δια-καλλιτεχνική προσέγγιση του αντικειμένου του έργου. Ακόμη, απαιτείται να υπάρχει χρηστή και εμπνευσμένη διαχείριση των διαθέσιμων υλικών και μη υλικών μέσων για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας του προγράμματος.

• Και μόνον ο διάλογος που προκαλείται και επιτελείται μέσω της καλλιτεχνικής συνεργασίας ανάμεσα στα άτομα και τις ομάδες, με τον οποίο καταργούνται τα διαχωριστικά σύνορα ανάμεσα σε ανθρώπους και θεσμού, αποτελεί άριστη πρακτική. 

• Η επικοινωνία και οι συνέργειες στην κοινωνία των πολιτών, η μείωση της ατελείωτης ενδοσκόπησης και του αυτισμού αποτελεί επίσης μια ιδιαίτερα καλή πρακτική προκειμένου για πολλά κοινωνικά και οικονομικά θέματα που απασχολούν τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Οι παρουσιαστές των καλών πρακτικών και το κοινό υπογράμμισαν την παραδειγματική σημασία προς αυτή την κατεύθυνση του έργου Art and Culture Vs Xenophobia.

• Οι περισσότερες ιδέες αν όχι όλες έχουν διατυπωθεί. Οι περισσότερες ανάγκες των ανθρώπων αν όχι όλες έχουν καταγραφεί και είναι παγκόσμιες και διαχρονικές. Οι βασικότερες δράσεις κι αντιδράσεις για την λύση των προβλημάτων είναι κοινές. Δεν είναι λοιπόν μειονέκτημα να παραδεχτούμε ότι το να ασχολούμαστε με κοινωνικά αιτήματα που αναζητούν λύσεις και μάλιστα με δοκιμασμένες πρακτικές δεν είναι οπισθοδρομική διαχείριση.  Και ας μη μας βασανίζει το επαναλαμβανόμενο σύνθημα της εποχής «η καινοτομία για την καινοτομία» και καταλήγουμε να χάνουμε την ουσία των πραγματικών αιτημάτων της ανθρωπότητας.

• Η συμπερίληψη ατόμων και κοινοτήτων είναι ζητούμενο και εφαρμογή καλής πρακτικής που το βλέπουμε όλο και πιο συχνά σε σχετικά προγράμματα και δράσεις.

• Η ανταπόδοση στην κοινότητα των αποτελεσμάτων ενός προγράμματος αποτελεί αυτή καθαυτή μια καλή πρακτική, όπως επεσήμαναν πολλοί από τους ομιλητές και σχολιαστές του έργου.

• Πολλές από τις δράσεις στο πλαίσιο ενός καλλιτεχνικού προγράμματος μπορεί να εξελιχθούν επίσης σε ανάπτυξη δεξιοτήτων και σε επαγγελματικό αναπροσανατολισμό των συμμετεχόντων και ωφελούμενων.

• Πολυμορφία των προσεγγίσεων. Η πολυμορφία ορίζεται από τη θεωρητική προσέγγιση του θέματος και καθορίζεται από τη μεθοδολογία που χρησιμοποιείται για το σχεδιασμό και την πραγματοποίηση του έργου. Η πολυμορφία είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ουσιαστική διεύρυνση της γνώσης και της βιωσιμότητας των σχετικών προγραμμάτων

• Αναστοχσμός. Η ανάγκη για μια κριτική θεώρηση του υποκειμένου – ποιος κάνει τι και γιατί, και με ποιον τρόπο εμπλέκει άλλους σε δικές του προτεραιότητες και ανάγκες

• Αντι-οριενταλισμός. Αποφυγή οριενταλιστικών τάσεων σχετικά με την αναπαράσταση των άλλων σε εκδηλώσεις που οργανώνονται και προσφέρονται από φορείς της «κυρίαρχης» κοινωνίας. Ανάδειξη της ιδέας του ηγεμονικού ρόλου που παίζει η φαντασιακή εξουσία των ισχυρών απέναντι στην φαντασιακή και αισθητηριακή πραγματικότητα των «ωφελούμενων» στις επιτελέσεις του Άλλου, στα φεστιβάλ του διαφορετικού

• Θραύσματα και κατακερματισμός. Μια επισήμανση που συνδέεται με μια από τις καλές πρακτικές του προγράμματος. Είναι εξαιρετική η ιδέα της ανα-σημασιοδότησης ενός θραύσματος εμπειρίας με τρόπο ώστε να μην επαναφέρει το τραύμα και να προωθεί την ένταξη του προσώπου στην κοινωνία. Για παράδειγμα η χρήση αντικειμένων από τη βάρκα με την οποία έφτασαν οι μετανάστες-πρόσφυγες στη χώρα υποδοχής, με τρόπο ώστε να χάσουν την αρνητική τους σημασία και να γίνουν χρήσιμα μέσα για μια νέα διατύπωση της ταυτότητας του μετανάστη-bricoleur. 

• Πολιτική της αντίθεσης, ηθική της αυτογνωσίας. Η διεύρυνση της λογικής της αντιπαράθεσης στο «σύστημα» που διέπει κατά κανόνα όλες τις καλές πρακτικές του προγράμματος προς μια κατεύθυνση όπου ο Άλλος δεν αντιμετωπίζεται μόνον ως ενσώματος ή φαντασιακός ξένος αλλά και ως «ο ξένος μέσα μας». Αυτή είναι η λογική της αυτογνωσίας. Μια λογική που είναι καλό να συνυπάρχει με οποιαδήποτε λογική αντιπαράθεσης απέναντι στο κατεστημένο. 

• Διά-λογος. Ο διάλογος μπορεί και πρέπει να είναι πολύ-πλευρος ανάλογα με την πολυμορφία της σχετικής μεθοδολογίας. Διάλογος με πρόσωπα και πράγματα, με θεσμούς και καταστάσεις, εξωτερικός και εσωτερικός όπου η έννοια «ξενοφοβία» δεν συμπληρώνεται μόνο από το ευκταίο αντίθετο της την «ξενοφιλία» αλλά ανοίγει το δρόμο στην αντιμετώπιση του βαθύτερο αισθήματος και των συνακόλουθων πολιτισμικών βιωμάτων της «ξενιτιάς» - της συνειδησιακής κατάστασης της ξενότητας, της διαφορετικότητας μέσα αλλά και πέρα από διαφορές φύλου, ηλικίας, ιδεολογικών και κοινωνικών πεποιθήσεων, εθνοτικών ή άλλων προσδιορισμών των εννοιών «ταυτότητα» και «ετερότητα».